Бүтээл
Тэнгэрт үлдсэн шувууны мөр...

***

ХИЧНЭЭН шувуу нисээд өнгөрөв өө?

Хийсч байгаа навч - намар.

Модны саргар мөчирт зурагдаж цавтах тэнгэрийг ажиж

                Монголоор шивнэсэн шүлэг - хайр.

Түмэн зураастай алга - хорвоо.

Түүн дээр байх бүдэгхэн шугам - би.

Үрчлээт алганд наадах модны сүүдэр шиг

                Үймрээ сэтгэлд орж гарах нэгэн амь - чи.

Өө, хичнээн ч шувуу нисээд өнгөрөв дөө?

 

1990.Х.18-19. Москва.

 

              Чоно улих хажууханд сонсдов. Хариуд нь тэртээ холоос өөр нэгэн чоно улив. Гурав дахь чонын дуу ялигүй хожуу дуулдав.

              Би чонон дунд амьдарч байна. Чононууд, моддын дунд, хөх будан, хүйтэн салхи, уулсын дунд гурав дахь намраа үдэж байна.

              Дөрвөн жилийн өмнө би хүн байсан. Хүн байх ч сайхан шүү. “Ингэж болно. Тэгж болохгүй”. Хамгийн чухал нь энэ. Хүн ухаан суух тусмаа л юу зөв, юу бурууг мэдэж авдаг. Үүнийг мэдэж авахгүйгээр амьдрах аргагүй. Тэгэхдээ бусад хүмүүсийн дунд тэр шүү дээ.

              Энд бол болно оо. Энд тэс өөр хууль үйлчилдэг. Энэ бол уул, ой, агуй. Агуйн хананд ямар ч бичээс үгүй. Бичье гэсэн ч энд шүршдэг будаг байхгүй. Би урьд нь амьдарч байсан байшингийнхаа ханан дээр час улаан будгаар нэгэн тэмдэг тавьснаа саналаа. Тэр бол анархийн тэмдэг байсан юм. Яг одоо агуйнхаа ханан дээр “НИЙСЛЭЛ” гэж бичих юм сан. Нийслэл! Сэтгэл зүрхний минь нийслэл энд байна.

 

-Говь нутаг дахь элсний нүүдэл, цөлжилтийн эсрэг сэтгэлийн тэмцэл болгон бичив-

           

Цас ороход бид хүүхэд насандаа эргээд оччих шиг болдог…

                                                                                                Мишима Юкио

 

 

            Эхлэл.

 

                Намайг төрөөгүй байхад энэ явдал болсон юм. Нэгэнт өөрийн нүдээр үзээгүй болохоор, байгалийн гамшиг гэх үү, хосгүй гайхамшигт үзэгдэл гэх үү, би нэрлэж мэдэхгүй.

                Чухам хэдэн онд уг явдал болсныг ч одоо санах хүн үлдсэнгүй. Тэгээд би хууччуулын ярианаас олж сонссон “Мичин жилийн зуд” гэдэг нь л байх хэмээн томьёолсон удаатай. Асар их цас унасан тэр өвөл үнэндээ мичин жил байсан үгүйг, мэдээж, би мэдэхгүй л дээ. Гэвч чухамхүү мичин жилд л юу юунаас илүү их цас ордог юм гэнэ билээ.

                Энэ зохиолыг би дараа нь “Цасан тахлын домог” гэж нэрлэж байв. Мөн л хууччуулын үгэнд гардаг мөсөн тахал төсөөлөгдөөд байснаас тэр. Эцэст нь цаг хугацаа, бодот гамшгийн загвараас арайхийн ангижрах шиг болоод, сэтгэл хөнгөрч үүнээ хэвлүүлэхээр шийдсэн минь энэ. Гэхдээ одоо таны уншиж байгаа энэ нэр ч сүүлчийн нэр нь биш л болов уу.

                Их цас хайлсан хойно би төржээ. Багадаа би голын усанд чулуу дэгдүүлж тоглодог сон. Арай том болсон хойноо горхины захаар жижигхэн үйсэн завь уралдуулан гүйдэг байлаа. Одоо энд ямар ч горхи байхгүй. Багадаа үзсэн тэр их гол бол мөнөөх их цасны ус л урсч байсан нь юм билээ.

 

Нэгдүгээр сар миний хамгийн дургүй сар.
Яасан гэж би түүнд дургүйцнэ вэ?
Нэгдүгээр сард өр зүрхийг хайрах мэт
Хамгийн их хүйтэн болдог.
Өвчилсөн дурсамжийг үгдрээх мэт
Хамгийн их цас унадаг.
Цас биш, хөндүүр хөндүүр эмзэглэлүүд л
Цаана цаанаасаа, барагдаж дуусахгүй буудаг.
Нэг л тайвшрал –
Нэгдүгээр сарын одод хамгаас тод байдаг…
Үзэсгэлэнт хүйтэн цасны одод…
Одот цасны, цаст оддын хүйт…
 
Үгүй дээ, миний дургүй сар
Нэг сар биш юм байна.
Хоёр сар…
 
Шинэ ном

Зохиогч шүтэлцээт гурван роман болох "Илбэ зэрэглээ", "Арван зүүдний өр", "Цуурайнаас төрөгсөд" бүтээлүүдээ нэгтгэсэн хувилбар. Бас "Илбэ зэрэглээ" роман дотор цухас гараад, тайзан дээр тоглогдож буйгаар дурдагдаад өнгөрдөг "Үхсэн хүний амьдрал" жүжиг энэ хэвлэлд бүрнээрээ багтсан байна. Нэг л гар бичмэл тойрсон, элдэв янзын үйл явдлууд эхлэлээрээ ч, төгсгөлөөрөө ч зангилагдсан, орооцолдоон хэлхээ нь чухамдаа Чингис хаан, түүний эцэг нэгт ах Бэгтэрийн тухай ямар нэгэн нууцлаг романы тухай санаагаар холбогдсон, гэвч энэ л гурван романыг хооронд нь хамаатуулаад буй тэр л гар бичмэл нь ерөөсөө хаа ч байхгүй, тийм л сэжүүрээр бүтээгдсэн зохиол. Эхний романд уг зохиолыг сэдэж бичсэн зохиогч өөрөө гар бичмэлээ шатаачихав. Удаахь романд тэр шатаагдсан зохиолд нэгэн франц хүний бичсэн тайлбарыг олж авсан нэгэн мөнөөх зохиолыг сэргээн бичээд, эцэст нь мөн л шатаачихав. Гутгаар романд эхний романы зохиолчийн хүү, хоёр дахь романы судлаач нар уулзалдаж, судлаач хүүгээс нь өөрийнхөө мөнөөх зохиолын тухай таамаглал алдаатай байсныг олж харна. Тэгээд энэ гар бичмэлийн нууцад мухардсандаа ч юм уу, эсвэл зохиогчийн өөр нэг роман болох "Бөөгийн домог"-т өгүүлдэгчлэн бүтэлгүй дурлалаас ч болсон уу, Байгал нуурын бөглүү арал руу яваад долоон жил сураг тасардаг. Гэхдээ "Гурамсан цадиг" зөвхөн эдгээр хүмүүсийн тухай ч зохиол биш. Энд маш олон үймрэл, дотоод ертөнцийн хямрал, бас бясалгал, амьдралын тухай эргэцүүлэл, бидэнтэй өдөр тутам таардаг олон янзын учрал тохиол, хайр дурлал, цөхрөл мухардал бий. Хэрэв энэ номын дараа үргэлжлүүлээд "Бөөгийн домог"-ийг унших юм бол, зохиогч бүр дөрөмсөн цадиг биччихсэн ч юм шиг сэтгэгдэл төрөх вий.

http://en.wikipedia.org/wiki/Song_of_Songs#References_in_film

"Сонгодог утга зохиолын өлгийн дэргэд Хомэр, шарилын дэргэд Борхэс зогсч байлаа. Хоёр, аугаа их сохор..." гэж Аргентины энэ суут зохиолчийг нас барахад дэлхий дуу алджээ. Постмодернист утга зохиолын түүчээ болсон их бичээчийн хамгаас шилдэг өгүүллэгүүд монгол хэлээр гарсан нь энэ. Г.Аюурзанаас нэгэнтээ хамгийн дуртай зохиолчоо нэрлэнэ үү гэхэд "Монтэнь, Фолкнер, Сартр, Борхэс" хэмээсэн нь бий. Ийнхүү тэрээр хамгийн дуртай зохиолчдоосоо нэг нэг түүвэр эх хэл рүүгээ орчуулж хэвлүүллээ.