***
ХИЧНЭЭН шувуу нисээд өнгөрөв өө?
Хийсч байгаа навч - намар.
Модны саргар мөчирт зурагдаж цавтах тэнгэрийг ажиж
Монголоор шивнэсэн шүлэг - хайр.
Түмэн зураастай алга - хорвоо.
Түүн дээр байх бүдэгхэн шугам - би.
Үрчлээт алганд наадах модны сүүдэр шиг
Үймрээ сэтгэлд орж гарах нэгэн амь - чи.
Өө, хичнээн ч шувуу нисээд өнгөрөв дөө?
1990.Х.18-19. Москва.
Чоно улих хажууханд сонсдов. Хариуд нь тэртээ холоос өөр нэгэн чоно улив. Гурав дахь чонын дуу ялигүй хожуу дуулдав.
Би чонон дунд амьдарч байна. Чононууд, моддын дунд, хөх будан, хүйтэн салхи, уулсын дунд гурав дахь намраа үдэж байна.
Дөрвөн жилийн өмнө би хүн байсан. Хүн байх ч сайхан шүү. “Ингэж болно. Тэгж болохгүй”. Хамгийн чухал нь энэ. Хүн ухаан суух тусмаа л юу зөв, юу бурууг мэдэж авдаг. Үүнийг мэдэж авахгүйгээр амьдрах аргагүй. Тэгэхдээ бусад хүмүүсийн дунд тэр шүү дээ.
Энд бол болно оо. Энд тэс өөр хууль үйлчилдэг. Энэ бол уул, ой, агуй. Агуйн хананд ямар ч бичээс үгүй. Бичье гэсэн ч энд шүршдэг будаг байхгүй. Би урьд нь амьдарч байсан байшингийнхаа ханан дээр час улаан будгаар нэгэн тэмдэг тавьснаа саналаа. Тэр бол анархийн тэмдэг байсан юм. Яг одоо агуйнхаа ханан дээр “НИЙСЛЭЛ” гэж бичих юм сан. Нийслэл! Сэтгэл зүрхний минь нийслэл энд байна.
-Говь нутаг дахь элсний нүүдэл, цөлжилтийн эсрэг сэтгэлийн тэмцэл болгон бичив-
Цас ороход бид хүүхэд насандаа эргээд оччих шиг болдог…
Мишима Юкио
Эхлэл.
Намайг төрөөгүй байхад энэ явдал болсон юм. Нэгэнт өөрийн нүдээр үзээгүй болохоор, байгалийн гамшиг гэх үү, хосгүй гайхамшигт үзэгдэл гэх үү, би нэрлэж мэдэхгүй.
Чухам хэдэн онд уг явдал болсныг ч одоо санах хүн үлдсэнгүй. Тэгээд би хууччуулын ярианаас олж сонссон “Мичин жилийн зуд” гэдэг нь л байх хэмээн томьёолсон удаатай. Асар их цас унасан тэр өвөл үнэндээ мичин жил байсан үгүйг, мэдээж, би мэдэхгүй л дээ. Гэвч чухамхүү мичин жилд л юу юунаас илүү их цас ордог юм гэнэ билээ.
Энэ зохиолыг би дараа нь “Цасан тахлын домог” гэж нэрлэж байв. Мөн л хууччуулын үгэнд гардаг мөсөн тахал төсөөлөгдөөд байснаас тэр. Эцэст нь цаг хугацаа, бодот гамшгийн загвараас арайхийн ангижрах шиг болоод, сэтгэл хөнгөрч үүнээ хэвлүүлэхээр шийдсэн минь энэ. Гэхдээ одоо таны уншиж байгаа энэ нэр ч сүүлчийн нэр нь биш л болов уу.
Их цас хайлсан хойно би төржээ. Багадаа би голын усанд чулуу дэгдүүлж тоглодог сон. Арай том болсон хойноо горхины захаар жижигхэн үйсэн завь уралдуулан гүйдэг байлаа. Одоо энд ямар ч горхи байхгүй. Багадаа үзсэн тэр их гол бол мөнөөх их цасны ус л урсч байсан нь юм билээ.
Энэ ном "Философийн шүлгүүд"-ээс хойш 4 жилийн дараа, 2005 онд хэвлэгджээ.
Уул хичнээн цэнхэртэнэ,
Төчнөөн хол.
Хэдийчинээ гэрэлтэнэ,
Төдийчинээ хүйтэн
хэмээсэн бясалгалын шүлгээс эх авсан энэ номоо нэрлэсэн "Non Plus Ultra" шүлгийг нь та "Бүтээл" хэсгээс уншиж болно.
Г.Аюурзанын цуврал гурван романы хоёр дахь нь болох "Арван зүүдний өр" 2005 онд анх хэвлэгдсэн.
Зүүд судлаач, интернет сайтад зүүдний тэмдэглэлээрээ цуврал нийтлэл хөтлөн бичдэг хүн, зүүдээр наймаалцаж сольсон гар бичмэл, гол баатарт нь зүүдлэгдэж буй эсэн бусын зүүд, зүүд мэт амьдрал... Товчхондоо зүүдний мэт үйл явдлууд өрнөдөг энэ романыг Оросын монголч эрдэмтэн Мария Петрова "Монголч эрдэмтдийн хувь заяаны тухай роман" хэмээн уг номын талаар Санкт-Петербургт тавьсан илтгэлдээ дурджээ.
Роман орос хэлнээ орчуулагдаж, 2010 онд хэвлэгдсэн байна.
Энэ зохиол харилцан шүтэлцээ бүхий нөгөө хоёр романыхаа хамтаар "Гурамсан цадиг" нэрээр шинэчлэгдэн хэвлэгдсэн бий.